Dil, bir milletin kültürel değerlerin başında gelir. Bundan dolayı büyük ehemmiyet vermek gerekir. Aynı dili konuşan insanlar �millet� denilen sosyal varlığın temelini teşkil ederler. Dil duygu ve düşünceyi insana aktaran bir vasıta olduğu için toplulukları bir yığın ve kütle olmaktan kurtararak, aralarında �duygu ve düşünce birliği� olan bir cemiyet, yani �millet� haline getirir. (1) Dağ yöresine baktığımızda kelimelerin inciler gibi dizildiğini görmek mümkündür. Dışarıdan bakıldığında bir milleti oluşturan ortak paydada buluşulmuştur. Öyle ki bazen kelimelerin anlamları düşündüğünüzde ne kadar mükemmel dediğiniz düşündünüz olmaktadır. Örneğin insannıg çarşısınnan geçmeg ve hiç urlaada kimse yog gibi.
Dağ yöresinin iklim şartlarının dil ve konuma üzerinde etkili olduğu görülmektedir. Dünyanın şekli ve güneş ışınlarının geliş açısına bağlı olarak dünya üzerinde farklı iklimler ve bulara bağlı olarak da farklı kültürler ortaya çıkmıştır.
Dağ yöresi de içinde yaşadığı sert ortamdan etkilenmiştir. Bunu kelimelerinde görürüz genelde kemleler eksik söylenmekle birlikte, bazen de uzatılmaktadır. Hayatın içindeki doğal sesler konuşmanın içine katılmıştır. Örneğin �hişdanmak�-ses çıkarmak konuşmak- doğal ortamda seslerden konuşmaya giren kelimelerden sadece biridir. Bölgedeki konuşmalarda hayatın tüm renklerini görebilirsiniz. Şehir kültürü tarafından kaba olarak düşünülen bir ok kelime bölge halkı tarafından normal olarak kabul edilmektedir. Bölge içerisinde dikkatimizi çeken bir önemli özellikle de komşu iki köy arasında bile dil ve anlatım farkının oluştuğunu görmekteyiz. Hatta ağız ve şive farklılığı görülmektedir. Örneğin geliyorum kelimesini Durhasan�da geliyon, Aktaşta gelyon, Armutçukta geli şeklinde söylenmektedir. Aralarında 2 km lik uzaklık bulunan bu köyler arasında bu kadar farklılık olması, bu bölgeye yapılan göçlerin etkisin olduğu düşünülmektedir. Çünkü bu kadar farklılığın olması farklı Yörük beylerinin olduğunun bir belgesi olarak düşünülmektedir.
Yine birçok kelime ve deyimlerde eksiltme omak (olmak) gibi. Bazı kelimelerde eklemeler görülmektedir. İlimon, ıramazan gibi.
Burada şu dikkatimizi çekmiştir. İnsanlar arasındaki samimi konuşmalar kelimelerdeki güzellikler aradaki sevgi ve saygıyı eksiltmemektedir. Dışarıdan bakılsa kötü olarak görülen kelimeler burada daha nazikâne şekilde değerlendirildiği karşımıza çıkmaktadır.
Dağ yöresinde ağzında bazı kelimeler ve anlamları
Aba Abla
Aga Abi
Amet Ahmet
Ataş Ateş
Aşa Ayşe
Acun Acımış un.
Alem Alayım.
Aleşmek Ağlaşmak.
Allem Herhalde, galiba.
Avla :Yolların kıyılarına
çekilen tel örgu.
A ah: :Hayır
Avlı :Evin veya ahırın etrafını
saran duvarla çevrili alan
Ağartı :Aklık
Arık : Zayıf
Azık :Yiyecek
Buymak : Üşümek
Bıdırdamak: Usul usul konuşmak
Belemek : Bulamak, bulaştırmak
Baddig : Küçük
Ba li : Bari
Berenarı : Şöyle böyle
Börddürmeg : Kavurmak
Bakam: Bakayım
Bıldır : Gecenyıl
Buldey: Buğday
Bön : Bugün
Barmak : Parmak.
B ı kam : Bakalım
Bolce :Tane Fasulye
Cavlamak: Çok konuşmak
Cıvıg : sözünde durmayan,
oynak, akıcı
Cımbıldak :çıplak
Carcur: Fermuar
Cip :jeep
Çapıt :Kumaş Parçası
Çevre :İşlemeli mendil
Çöpür : Keçi kılı
Duru : su gibi
Dombey :Manda
Dayag :destek
Dürülmek :büzülmek
Dayeşmek .inatlaşmak
Dane :Tane
Densiz :beceriksiz,
terbiyesiz kişi
Dübektaşı :bulgur dövülen taş
Değnek : Sopa
Dombey :Manda
Döşek :Yer Yatağı
Envare, envayi : Çeşit
Evvel :Önce
Enser :Çivi
Engücü : nasıl olsa
Entari :gömlek
Eşşim: Samimiyet ve sevgi sözcüğü
Gülüm samimiyet ve sevgi sözcüğü
Esah :gerçek
Engas : aslı olmayan
Enki : o kişi, şey
Etiyar : ihtiyar
Elfazı . eli yüzü
Enki . eli avucundaki bir şey
Fer : güç
Gale :gayri
Görek : görelim
Gulu gulu : hindi
Gabcık : Mısır koçanının yaprağı
Garmak :Hamur karmak
Gençle :gençler
Garıla :Kadınlar
Gözer : kalburun büyük olanı
Gurna : musluk
Gıpreşmek : kaynaşmak
Gakışmak :ortaya atılmak,
sert tepki göstermek
Gidişmek :kaşınmak
Gari-Galik :Artık
Gayme :Lira
Gaynaşmak :Kımıldamak, oynamak
Gocca :Büyük kocaman
Güz :sonbahar
Guz: :Güneş görmeyen yer
Hişdanma : ses çıkarma , konuşma
hadi : haydi
hora geçmek : makbule geçmek
horanda : aile fertleri
Hinci : Şimdi
Ikgıldamak : yük altında inlemek
Ismık : tutk, çekingen, korkak
Irgalamak: :alakadar etmek
İbrik :Abdest alırken kullanılan su kabı
İnşasta : Nişasta
Kiler :Yiyecek anbarı
Kelem: Lahana
Kumpil : Patates
Künge :Çer, çöp, toz
Külünk :kazma
Künk :Büz
Köfün : Küfe
Lömbedek :tepeden inme
Löküs :modern lamba
Mencilis : Meclis
Minde :minder
Meyesem: meğer ki
Melke : yenilen kırmızı mantar
Mandıra :Hayvan ürünlerinin işlendiği yer
Mintan : Gömlek
Musaf : Ku�an-ı Kerim
Naha :hadi
Nemurun : bana ne hiç
umurumda değil
Össen :Herhalde
Öselemek :ezmek hırpalamak
Ötürmek : ishal olmak
Evüstü :Çatı
Pösteki :Koyunun postu
Radıyo : radyo
Sarpın :Buğday anbarı
Sümeg: . bir buket yün
Seme. :çiy olmamış
Sivtinmek : kaşınmak
Sahan : çanak
Şinig :tahıl ölçü birimi
Sırtmaç Çoban
Susa : Cadde
Sübek-sübecik: Bebeklerin beşiklerinde işemeleri için yapılmış bir çeşit boru
Sünge :Ekmek yapılırken fırının içini süpürmeye yarayan bezle bağlanmış fırın süpürgesi
Tutgaç :elbezi
Tırıl : sinirli
Ura : ora, orası
Uyuntu : uyuşuk
Teneşir: Cenazenin yıkandığı taş
Urba : Elbise
Ümük :Gırtlak
Ura: :Ora, Orası
Ünnemek :Seslenmek, Bağırmak
Ünlemek bağırmak
Vesayit: :araba, araç
Yavan :sade sadece
Yazma-yemeni :Baş örtüsü
Yalım : Herhalde
Yılık : Düzensiz
Yalabık : kaygan,
şimşek parıltısı
Zıngıldamak: sallanmak
Zevzeg: :Şımarık
Zavad: . kişi
Zıpır : yaramaz çocuk
MAHALLİ DEYİMLER
Ağız aramag
Aklı ermemeg
Ateş gomag
Başa kakmag
Başının etini yimeg
Benzi çapıt gibi omag
Bulup da bunamag
Büber börddürmeg
Cehennem ol naha
Çakıldaklı
Çalı dürtmeg
Daş yimedig enig
Darma dağınıg
Demedini gomamag
Deve gulag
Dikilip gamag
Dur durag bilmemeg
Elfazı düzgün
Ev paklamag
Faddig faddig (küçük küçük)
Fangır fungur (şakur şukur ses çıkarma)
Garışanı girişeni yog
Gavır gibi
Gıyamed gibi
Goyun gibi
Sula selle gibi akıve
Esker önü beklerin
Kızla bınarı
Eling ayag gırılsın
Deptir dübtür yörümeg
Canıma ciyerime doymag
Eyi günle göresce
Allah birini bin itsin
FİİL ÇEKİMLERİ
YER DEĞİTİRME
Kirpit
Ilamur
Mıstava
ŞAHIS ZAMİRİ
Benim
Senin
Unun
Bizle
Sizle
Unla
İŞARET ZAMİRİ
BO
Şu
U
Bunna
Şunna
Onna
FİİL ÇEKİMLERİ
GENİŞ ZAMAN
Giderin
Gidesin
Gide
Gideriz
Gidesiniz
Gidele
ŞİMDİKİ ZAMAN
Gelyon
Gelyon
Gelyo
Gelyoz
Gelyonuz
Gelyola
EMİR
Gelen
Ge
Gesin
Gelem
Gen (Gelin)
Gesinle
GEÇMİŞ ZAMAN
Gemişin
Gemişsin
Gemiş
Gemişiz
Gemişiniz
Gemişle
GELECEK ZAMAN
Gelcen
Gelcen
Gelcek
Gelcez
Gelceniz
Gelcekler
BENZEŞMELER EDAT VE FİİLLER
Bi hafta sona
Yeme alıkoma
Hana
ÜNSÜZ düşmesi
Eri Buru
Töbe
UZUN ÜNLÜ
Napa
Irahat
Napen
Gale
ASLI UZUNLUKLAR
Aba-abla
Uur da - orda
Ö len - öğleyin
KISA ÜNLÜLER
Öle oldu
Sahat kaç
GENİŞ ÜNLÜLER
Sa sorarın
KISA ÜNLÜLER
Amalıla - Almalılar
Niayet
Eskeşeher- Eskişehir
UNLU UYUMU
Oynakem
Kimlese - Kimlerse
Deyo ko - Diyor ki
İLERLEYİCİ VE GERiLEYİC
ÜNLÜ BENZEŞMESI
Mezer
Dene
Esger
Şindi
ÜNLÜ UYUMU BOZULMASI
Buldey - Dombey
Aşam
Çeyiz eşşası
Mettap
UYUM DEĞİŞMESİ
Sahat - Saat
Çente - Çanta
ÜNLÜ değişmeleri
Doleşcen - dolaşacağım
Madanoz - maydanoz
Irahat- rahat
Koparitif - kooperatif
Böyün - bugün
DÜZ ÜNLÜLERİN
YUVARLAŞMASI
Buba
Böbek
ÜNLÜ DÜŞMESİ
ÜNLÜ TÜREMESİ)
Ön türeme
ilazım
Erişber
Irmazan
Urba Daha nice güzelliklerin bulunduğu bu dağ yöremiz Uludağ�ın arka yüzünde araştırmacıları bekliyor. Yazılı kaynakların olmadığı, son zamanlarda ilginin arttığı bu tür faaliyetlerin çoğaldığı günümüzde bu bölgeye de değinilmesini diliyoruz.
